Για την οικονομική κρίση η οποία ξέσπασε πριν από 4 περίπου χρόνια και εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουν κατηγορηθεί σχεδόν οι πάντες. Οι ανεύθυνοι τραπεζίτες, τα άπληστα στελέχη μεγάλων εταιριών, οι ανίκανοι νομοθέτες και οι πολιτικοί, το χαμηλό εργατικό κόστος στην Κίνα ή η οικονομική φούσκα στην Ελλάδα, ο George Bush και η Angela Merkel, οι οίκοι αξιολόγησης, το Ευρώ, οι σπάταλοι καταναλωτές.
Καθώς οι προβλέψεις για το 2012 είναι ζοφερές και κάποια ρεαλιστική λύση για την παγκόσμια οικονομία δεν φαίνεται στον ορίζοντα, στόχος της κριτικής έχει γίνει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.
Το γιατί είναι εύκολο να το συμπεράνεις. Όσο η ανεργία αυξάνεται και το βιοτικό επίπεδο των οικογενειών πέφτει, ο καπιταλισμός, στη σημερινή του μορφή, αποτυγχάνει να κάνει αυτό που θα έπρεπε να κάνει: οικονομικές ευκαιρίες και καλύτερο μέλλον για όλους. Έτσι μάθαμε άλλωστε στο σχολείο, ότι καπιταλισμός είναι ένα αξιοκρατικό σύστημα που ανταμείβει τη σκληρή εργασία και το ταλέντο. Η οικονομική κρίση όμως του 2008 κάνει το καπιταλισμό να φαίνεται ένα σύστημα που λειτουργεί μόνο για τους προνομιούχους και τους δικτυωμένους. Για πολύ κόσμο, οι χρηματιστές της Wall Street παραμένουν αδιόρθωτοι και αμετανόητοι, και πλουτίζουν με τη χρήση των ίδιων επικίνδυνων χρηματοοικονομικών εργαλείων που προκάλεσαν την κρίση.
Οι Έλληνες, οι Πορτογάλοι ή οι Ισπανοί υποφέρουν από δραματικές περικοπές στους προϋπολογισμούς τους και τρομερές φοροεπιδρομές, μόνο και μόνο για να καθησυχαστούν οι κάτοχοι των ομολόγων τους και οι τραπεζίτες. Οι CEOs μεγάλων εταιριών τσεπώνουν χοντρά μπόνους όταν την ίδια ώρα προβαίνουν σε μαζικές απολύσεις προσωπικού, ενώ οι τράπεζες κάνουν κατάσχεση τα σπίτια πολλών οικογενειών που δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους.
Όμως οι ρίζες του προβλήματος είναι ακόμα πιο βαθιές. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο καπιταλισμός έγινε πιο φιλελεύθερος και παγκοσμιοποιημένος, οι πλούσιοι επωφελήθηκαν τεράστια κέρδη, ενώ για τον πολύ κόσμο έμειναν μόνο τα ψίχουλα. Το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς έχει διογκωθεί σχεδόν παντού.
Η απελευθέρωση του εμπορίου που επέφερε η παγκοσμιοποίηση, οδήγησε σε κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων σε Αμερική και Ευρώπη, μόνο και μόνο για να ξανανοίξουν στη Κίνα ή σε άλλες χώρες χαμηλού κόστους, με κόστος, βεβαίως, εκατομμύριων θέσεων εργασίας.
Στην περίπτωση της Αμερικής, έρευνα έδειξε ότι οι εργαζόμενοι δεν κερδίζουν τόσο όσο στο παρελθόν σε σύγκριση με τα διευθυντικά στελέχη, οι μισθοί των οποίων φτάνουν 325 φορές πάνω αυτών των εργατών, όταν το 1970 ήταν μετά βίας 30 φορές πάνω.
Ο Kaylee Dedrick, διαδηλωτής του κινήματος Occupy Wall Street, λέει ότι ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί σήμερα. «Θέλουμε να δούμε τον καπιταλισμό να δημιουργεί περισσότερα και όχι να οδηγεί σε συγκέντρωσης δύναμης σε μία μικρή υποομάδα, με τους υπόλοιπους να διαμαρτύρονται για το μερίδιό τους».
Ο καπιταλισμός έχει δεχθεί, βεβαίως, τέτοια κριτική και στο παρελθόν. Ο Καρλ Μαρξ είχε τονίσει την καταπίεση που το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα δημιουργεί λόγω του τρόπου λειτουργίας του. Η ίδια κριτική είχε ασκηθεί και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 1929, όπου πάλι είχαν κατηγορηθεί οι αγορές και οι τραπεζίτες για την ανεξέλεγκτη λειτουργία τους, η οποία τελικώς οδήγησε στην κατάρρευση.
Παρόλα αυτά, ο καπιταλισμός νίκησε το μεγάλο του αντίπαλο, τον κομμουνισμό, και εδραιώθηκε παγκοσμίως. Αυτό έγινε γιατί κανένα άλλο οικονομικό σύστημα στην ανθρώπινη ιστορία δεν αποδείχθηκε ικανότερο στην παραγωγή πλούτου και την ανάπτυξη.
Σύμφωνα με τον Angus Maddison, το παγκόσμιο ΑΕΠ επταπλασιάστηκε ως το 1820, ενώ τα τελευταία 200 χρόνια που κυριάρχησε ο καπιταλισμός αυξήθηκε πάνω από 70 φορές! Ο καπιταλισμός μείωσε τη φτώχεια σε πολύ μεγάλη κλίμακα, ώθησε την καινοτομία, ενίσχυσε την επιχειρηματικότητα, την πρωτοβουλία και την κοινωνική κινητικότητα.
Καπιταλισμός: ένα δυναμικό σύστημα
Ένας λόγος που ο καπιταλισμός είχε τέτοια επιτυχία είναι το γεγονός ότι ποτέ δεν ήταν στατικός. Επιβίωσε και ευδοκίμησε διότι αναμορφώθηκε, ξανά και ξανά, ως απάντηση στις αδυναμίες της κάθε εποχής. Η Μεγάλη Ύφεση οδήγησε σε μεγάλες μεταρρυθμίσεις που έκαναν το σύστημα πιο σταθερό και πιο δίκαιο, με σημαντικό κρατικό παρεμβατισμό και ρύθμιση των αγορών. Ο στασιμοπληθωρισμός του 1970 έπρεπε να αντιμετωπιστεί με περισσότερη παραγωγικότητα και καινοτομία. Ο Reagan και η Thatcher ήταν η απαρχή του ανοίγματος των αγορών, της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και του ελεύθερου εμπορίου που οδήγησαν σε μεγάλη οικονομική άνθηση.
Η παρατεταμένη κρίση του συστήματος σήμερα καταδεικνύει πως ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε ένα ακόμα κρίσιμο σημείο. Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παραμένει επισφαλές, και ο πόνος που προκαλείται στη μέση οικογένεια είναι τεράστιος. Ο καπιταλισμός πρέπει να αναμορφωθεί και να ισορροπήσει ώστε να μην είναι επιρρεπής σε επαναλαμβανόμενες καταρρεύσεις.
Το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να αλλάξει το καπιταλιστικό σύστημα τη μορφή του. Η ερώτηση είναι πως.
Σε αυτό δεν υπάρχει καμία συμφωνία. Πολλοί σήμερα πιστεύουν ότι η οικονομική κρίση έχει προκληθεί από την ανεξέλεγκτη λειτουργία των αγορών όπως το 1929. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, δεν μπορεί κανείς να εμπιστευτεί τους τραπεζίτες και τα μεγαλοστελέχη ότι θα δρουν υπεύθυνα. Θα ρισκάρουν την ευρωστία της οικονομίας μόνο και μόνο για να δημιουργήσουν περισσότερα κέρδη και θα ξεζουμίσουν το εργατικό δυναμικό δίνοντάς τους μη αξιοπρεπείς μισθούς. Η λύση είναι ένας νέος ρόλος του κράτους, το οποίο θα ρυθμίσει και θα ελέγξει τις υπερβολές του καπιταλισμού.
Αντί αυτού όμως, τα κράτη υποχωρούν υπό το βάρος των χρεών και των ελλειμμάτων τους. Κόβουν κοινωνικές παροχές που ενισχύουν τα φτωχά κοινωνικά στρώματα και αντί να ελέγξουν τις αγορές κάνουν το ακριβώς αντίθετο, καταργώντας και τα τελευταία «εμπόδια» στην επιχειρηματικότητα ή την αγορά εργασίας.
Υπάρχει όμως και η άλλη άποψη, που λέει ότι αυτό που χρειάζεται είναι ακόμα περισσότερος καπιταλισμός και πως δεν απέτυχε το οικονομικό σύστημα αλλά το πολιτικό. Η διάσωση των τραπεζών από την κατάρρευση το 2008 ανέτρεψε στην ουσία την ετυμηγορία της αγοράς, ανταμείβοντας κατά κάποιον τρόπο κακές πρακτικές. «Αν ο καπιταλισμός είχε λειτουργήσει ελεύθερα, κανένας από αυτούς τους τύπους δεν θα είχε σήμερα δουλειά», λέει ο Jim Walker, ιδρυτής της εταιρίας ερευνών Asianomics στο Χονγκ Κονγκ. «Ο μόνος τρόπος να τους γίνουν πιο υπεύθυνοι είναι αν χρεοκοπήσουν. Η αδικία δεν διαιωνίζεται από τον καπιταλισμό, αλλά από τις κυβερνήσεις».
Η διαμάχη ανάμεσα στις δύο απόψεις – περισσότερο κράτος ή περισσότερος καπιταλισμός – συνεχίζεται ως σήμερα. Συχνά, το υπόβαθρο αυτής της διαμάχης είναι φιλοσοφικό και πηγάζει από την αντίληψη καθενός περί δικαιοσύνης και αξιοκρατίας. Είναι «ηθικό» να διασώζεις τις τράπεζες από την κατάρρευση για να μην ζημιωθεί ο κόσμος και χαθούν περιουσίες από απλούς καταθέτες ή επενδυτές , ή με αυτόν τον τρόπο ζημιώνεις τον αξιοκρατικό πυρήνα του καπιταλιστικού συστήματος και επικροτείς κακές πρακτικές, διαιωνίζοντας έτσι το πρόβλημα;
Το μόνο σίγουρο από αυτήν την κρίση είναι ότι το σύστημα θα αλλάξει. Ο καπιταλισμός δεν θα είναι ο ίδιος με αυτόν πριν την κρίση του 2008. Η κοινωνική έκρηξη διαμαρτυρίας από την Αμερική ως το Λονδίνο και την Αθήνα απλά δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Παρόλα αυτά ο καπιταλισμός ως βασικό οικονομικό σύστημα θα συνεχίσει να ενισχύεται. Η Ινδία, η Κίνα και πολλές ακόμα αναπτυσσόμενες οικονομίες, στρέφονται στον καπιταλισμό για να δημιουργήσουν πλούτο και κοινωνική ευημερία.
Η πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν σήμερα οι πολιτικοί, οι τραπεζίτες και οι οικονομολόγοι είναι πως θα αναμορφώσουν το καπιταλιστικό σύστημα ώστε να ενισχύσουν την ανάπτυξη, να στηρίξουν δυναμικά τους μη προνομιούχους, μετριάζοντας ταυτόχρονα τις παθογένειες της παγκοσμιοποίησης και της απληστίας. Το αποτέλεσμα αυτής της διεργασίας και της αλλαγής θα επηρεάσει τις τύχες του καπιταλισμού και της παγκόσμιας οικονομίας για την επόμενη γενιά.
(Άρθρο του περιοδικού Time, 30 Ιανουαρίου 2012)
lifo
ΠΡΕΖΑ TV
16-2-2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου