Της ΜΙΤΣΗΣ ΣΧΟΙΝΑ κλινικής ψυχολόγου
Από τα μέσα της δεκαετίας του '70 έως σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης συντελείται μία δραματική κοινωνική μεταμόρφωση. Χάρις στην παγκοσμιοποίηση και τη νέα τάση προς την ιδιωτικοποίηση, τη μείωση παροχής κρατικών υπηρεσιών, καθώς και στην απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, παρατηρείται μία γενικευμένη τάση για αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας, στασιμότητα έως μείωση των πραγματικών εισοδημάτων εργασίας και διόγκωση των ανισοτήτων και της φτώχειας.
Οι τάσεις αυτές είχαν συνέπεια την αστάθεια των κοινωνικών σχέσεων και τη διατάραξη των λειτουργικών ισορροπιών σε όλα τα επίπεδα και τους θεσμούς, από την οικογένεια και τον επαγγελματικό στίβο έως τις συλλογικές δραστηριότητες και το πολιτικό σύστημα.
Με την εμφάνιση, δε, της οικονομικής κρίσης το 2007-2008 και την επιτάχυνση των εξελίξεων αυτών αναγνωρίστηκε ότι η απασχόληση δεν σχετιζόταν μόνο με το εισόδημα και την ικανότητα επιβίωσης, αλλά και με την κοινωνική ένταξη, την απόκτηση ταυτότητας και την αίσθηση της αυταξίας. Τόσο οι άνεργοι όσο κι οι φτωχοί, οι ανάπηροι, οι μετανάστες και οι κάθε είδους μειονότητες αποκλείονταν σταδιακά από τη συμμετοχή στις φυσιολογικές δραστηριότητες της κοινωνίας.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Περίπτωση ακραίου κοινωνικού αποκλεισμού είναι η Ελλάδα της όψιμης κρίσης 2009-2014, στη διάρκεια της οποίας η ανεργία εκτινάσσεται στο 28% (61% στη νεολαία) και με την υποαπασχόληση και τους μη καταγεγραμμένους ανέργους ανέρχεται στο 34%, οι μακροχρόνια άνεργοι αποτελούν το 72% του συνόλου και το ποσοστό του πληθυσμού που κινδυνεύει από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό εκτιμάται σε 39% το 2013 (έναντι 26% της Ε.Ε. των «28»). Αρα, οι 4 στους 10 Ελληνες απειλούνται από τη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση.
Κοινωνικά αποκλεισμένα θεωρούνται τα άτομα εκείνα που, αν και ευπαθή, ευάλωτα κι αδύναμα εξαιτίας κάποιας οργανικής, πνευματικής, ψυχικής διαφοράς τους, δεν προστατεύονται από το κράτος πρόνοιας και θεωρούνται κοινωνικά παρείσακτα. Πρόκειται για τις ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. ανάπηροι, μακροχρόνια άνεργοι, μετανάστες, αποφυλακισμένοι, πρώην χρήστες ουσιών, άτομα με ψυχικές παθήσεις, θύματα βίας, άτομα με σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, γυναίκες άνω των 45 χρόνων κ.λπ.) που έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικά και δημόσια αγαθά και δυσκολεύονται ή αδυνατούν παντελώς σε πολλά επίπεδα και σε διάφορους τομείς να έχουν ποιότητα ζωής (π.χ. εργασία, ικανοποιητικό εισόδημα, εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη, στέγη, κοινωνική ασφάλιση).
Οι ομάδες αυτές κουβαλούν συχνά το «στίγμα» της αποτυχίας, ζουν αδρανείς, απομονωμένοι, βιώνοντας τον κοινωνικό ρατσισμό που τους δείχνουν οι άλλοι αλλά και το δικό τους άγχος, φόβο, ανασφάλεια και θυμό.
Μέτρα κατά των αποκλεισμών
Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ενσωμάτωση προς άρση του κοινωνικού αποκλεισμού προτάθηκαν μέτρα όπως:
1 Ανάπτυξη της εκπαίδευσης ενηλίκων (Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας).
2 Υλικοτεχνική αναβάθμιση της υγειονομικής περίθαλψης και ίδρυση νέων νοσοκομείων. Εμφαση στην πρόληψη και την πρωτοβάθμια περίθαλψη υγείας, για να επιτευχθεί η καλύτερη προσπέλαση του πληθυσμού στις υπηρεσίες υγείας.
3 Πρόσβαση στην πληροφορία του πολίτη και ανάπτυξη - βελτίωση του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη.
4 Εστίαση στην ποιότητα της Κοινωνικής Πολιτικής και εκπόνηση κοινωνικού-προνοιακού χάρτη για τη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής.
5 Διαρκής διάλογος με την κοινωνία των πολιτών, αποκέντρωση δράσεων και συνέργεια φορέων και δράσεων.
6 Εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης, αποκέντρωση και εξατομίκευση των δράσεων της κοινωνικής πολιτικής στο χώρο της Πρόνοιας.
7 Συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής με προγράμματα, όπως η Βοήθεια στο Σπίτι, Ολοήμερα σχολεία, Βρεφονηπιακοί σταθμοί.
8 Χρήση των νέων τεχνολογιών και εξασφάλιση της πρόσβασης σε αυτές από όλους για την αποφυγή ψηφιακού αποκλεισμού.
Ολα αυτά τα μέτρα είναι χρήσιμα κι αποδοτικά σε ομαλές κοινωνικές συνθήκες, όχι όμως στις έκρυθμες και χαοτικές συνθήκες, όπου το 40% του πληθυσμού είναι κοινωνικά αποκλεισμένο. Σε συνθήκες ακραίας κρίσης όπως αυτή που διανύουμε τέτοια μέτρα είναι σαν να αντιμετωπίζεις μία πυρηνική απειλή με συμβατικά όπλα. Ούτε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ούτε η αύξηση του κατώτατου μισθού μπορούν να βάλουν πάτο στην κοινωνική κατολίσθηση εάν δεν υπάρξουν παράλληλα πολιτικές απασχόλησης για την απορρόφηση της μαζικής ανεργίας που έχει αναδειχθεί στη βασική συνιστώσα του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα. Ολοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα κοινωνικής προστασίας, να διεκδικούν ισότιμα τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και να ζουν μία ποιοτικά αναβαθμισμένη ζωή. Αλλά προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι να υπάρχει ο βασικός συνδετικός κρίκος του ατόμου με την κοινωνία. Κι αυτός δεν είναι άλλος από την εργασία...
Η εκτίναξη της ανεργίας
Το πρόβλημα είναι πως με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης το 2008 στη βαθμιαία συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας των προηγούμενων δύο δεκαετιών, που άφηνε απροστάτευτες πολλές ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, ήλθε να προστεθεί η μαζική άνοδος της ανεργίας και της φτώχειας κι ο μακροχρόνιος χαρακτήρας τους που ενέταξε στις ευπαθείς κι αποκλεισμένες κοινωνικά ομάδες ένα πολύ μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της χώρας.
Οι ψυχολογικές συνέπειες και το διαταραγμένο συναίσθημα είναι καταστάσεις συνηθισμένες μεν σε ευπαθείς ομάδες, ποτέ όμως δεν έλαβαν διαστάσεις όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα. Κυρίαρχο συναίσθημα των ευπαθών ομάδων είναι το διαρκές συσσωρευμένο άγχος, συνέπεια της αβεβαιότητας του «τι να κάνω και ποιο δρόμο ν' ακολουθήσω». Η καθήλωση σ' αυτό το στάδιο της ανασφάλειας γίνεται αιτία θυμού, οργής, επιθετικότητας και κατάθλιψης που στρέφεται πρωτίστως στο άμεσο περιβάλλον διαβίωσης των κοινωνικά αποκλεισμένων (βλ. όξυνση κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας, αύξηση εγκληματικότητας κι αυτοκτονιών). Ενδεικτικό άλλωστε είναι το στοιχείο που ανέδειξε έρευνα του ΕΠΙΨΥ με επιστημονικό υπεύθυνο τον Κ. Στεφανή, ότι τα άτομα που έχουν υψηλή οικονομική δυσχέρεια εμφανίζουν μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο σε ποσοστό τριπλάσιο (20,9%) συγκριτικά με αυτούς που έχουν λιγότερα οικονομικά προβλήματα (6,2%) κι αναζητούν χωρίς αποτέλεσμα υπηρεσίες υποστήριξης.
Ματαίωση, ενοχή και ντροπή
Τα αισθήματα της ματαίωσης, της ενοχής και της ντροπής είναι τα πιο συνηθισμένα στα θύματα του κοινωνικού αποκλεισμού. Μπροστά τους ορθώνεται η αδυναμία να κάνουν όνειρα, να έχουν προσδοκίες και να νοηματοδοτούν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Τα αισθήματα αυτά φθάνουν πολλές φορές μέχρι την απελπισία και την απόγνωση. Μπροστά στα πραγματικά κι αξεπέραστα αδιέξοδα μειώνεται η αυτοεκτίμησή τους, ενώ η κοινωνική τους ταυτότητα καθίσταται εύθραυστη. Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι το στοιχείο που προκύπτει από την προαναφερθείσα πανεπιστημιακή έρευνα, σύμφωνα με την οποία το 21,2% των ανθρώπων που βρίσκονται σε υψηλή οικονομική δυσχέρεια έχουν σκέψεις αυτοκτονίας. Ποσοστό σχεδόν τριπλάσιο σε σχέση μ' εκείνο των ατόμων με χαμηλή οικονομική δυσχέρεια που κάνουν ανάλογες σκέψεις (7,4%).
Την τελευταία δεκαετία οι κοινωνικές και ψυχολογικές μελέτες όπως και οι νομοθετικές παρεμβάσεις επιδίωξαν να εξαλείψουν τις αιτίες και τα αποτελέσματα του κοινωνικού αποκλεισμού δημιουργώντας τις προϋποθέσεις άσκησης επιτυχούς κοινωνικής πολιτικής, όπως είναι οι διαρθρωτικές αλλαγές, η διαμόρφωση κοινωνικού δικτύου ψυχοκοινωνικής στήριξης και κοινωνικής ένταξης, η σύμπραξη κρατικών, μη κρατικών, τοπικών, εθελοντικών φορέων με στόχο να διευρύνουν την προσβασιμότητα και την ενίσχυση της κοινωνικής ενσωμάτωσης.
http://www.enet.gr/
ΠΡΕΖΑ TV
6-4-2014
Από τα μέσα της δεκαετίας του '70 έως σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης συντελείται μία δραματική κοινωνική μεταμόρφωση. Χάρις στην παγκοσμιοποίηση και τη νέα τάση προς την ιδιωτικοποίηση, τη μείωση παροχής κρατικών υπηρεσιών, καθώς και στην απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, παρατηρείται μία γενικευμένη τάση για αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας, στασιμότητα έως μείωση των πραγματικών εισοδημάτων εργασίας και διόγκωση των ανισοτήτων και της φτώχειας.
Οι τάσεις αυτές είχαν συνέπεια την αστάθεια των κοινωνικών σχέσεων και τη διατάραξη των λειτουργικών ισορροπιών σε όλα τα επίπεδα και τους θεσμούς, από την οικογένεια και τον επαγγελματικό στίβο έως τις συλλογικές δραστηριότητες και το πολιτικό σύστημα.
Με την εμφάνιση, δε, της οικονομικής κρίσης το 2007-2008 και την επιτάχυνση των εξελίξεων αυτών αναγνωρίστηκε ότι η απασχόληση δεν σχετιζόταν μόνο με το εισόδημα και την ικανότητα επιβίωσης, αλλά και με την κοινωνική ένταξη, την απόκτηση ταυτότητας και την αίσθηση της αυταξίας. Τόσο οι άνεργοι όσο κι οι φτωχοί, οι ανάπηροι, οι μετανάστες και οι κάθε είδους μειονότητες αποκλείονταν σταδιακά από τη συμμετοχή στις φυσιολογικές δραστηριότητες της κοινωνίας.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Περίπτωση ακραίου κοινωνικού αποκλεισμού είναι η Ελλάδα της όψιμης κρίσης 2009-2014, στη διάρκεια της οποίας η ανεργία εκτινάσσεται στο 28% (61% στη νεολαία) και με την υποαπασχόληση και τους μη καταγεγραμμένους ανέργους ανέρχεται στο 34%, οι μακροχρόνια άνεργοι αποτελούν το 72% του συνόλου και το ποσοστό του πληθυσμού που κινδυνεύει από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό εκτιμάται σε 39% το 2013 (έναντι 26% της Ε.Ε. των «28»). Αρα, οι 4 στους 10 Ελληνες απειλούνται από τη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση.
Κοινωνικά αποκλεισμένα θεωρούνται τα άτομα εκείνα που, αν και ευπαθή, ευάλωτα κι αδύναμα εξαιτίας κάποιας οργανικής, πνευματικής, ψυχικής διαφοράς τους, δεν προστατεύονται από το κράτος πρόνοιας και θεωρούνται κοινωνικά παρείσακτα. Πρόκειται για τις ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. ανάπηροι, μακροχρόνια άνεργοι, μετανάστες, αποφυλακισμένοι, πρώην χρήστες ουσιών, άτομα με ψυχικές παθήσεις, θύματα βίας, άτομα με σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, γυναίκες άνω των 45 χρόνων κ.λπ.) που έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικά και δημόσια αγαθά και δυσκολεύονται ή αδυνατούν παντελώς σε πολλά επίπεδα και σε διάφορους τομείς να έχουν ποιότητα ζωής (π.χ. εργασία, ικανοποιητικό εισόδημα, εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη, στέγη, κοινωνική ασφάλιση).
Οι ομάδες αυτές κουβαλούν συχνά το «στίγμα» της αποτυχίας, ζουν αδρανείς, απομονωμένοι, βιώνοντας τον κοινωνικό ρατσισμό που τους δείχνουν οι άλλοι αλλά και το δικό τους άγχος, φόβο, ανασφάλεια και θυμό.
Μέτρα κατά των αποκλεισμών
Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ενσωμάτωση προς άρση του κοινωνικού αποκλεισμού προτάθηκαν μέτρα όπως:
1 Ανάπτυξη της εκπαίδευσης ενηλίκων (Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας).
2 Υλικοτεχνική αναβάθμιση της υγειονομικής περίθαλψης και ίδρυση νέων νοσοκομείων. Εμφαση στην πρόληψη και την πρωτοβάθμια περίθαλψη υγείας, για να επιτευχθεί η καλύτερη προσπέλαση του πληθυσμού στις υπηρεσίες υγείας.
3 Πρόσβαση στην πληροφορία του πολίτη και ανάπτυξη - βελτίωση του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη.
4 Εστίαση στην ποιότητα της Κοινωνικής Πολιτικής και εκπόνηση κοινωνικού-προνοιακού χάρτη για τη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής.
5 Διαρκής διάλογος με την κοινωνία των πολιτών, αποκέντρωση δράσεων και συνέργεια φορέων και δράσεων.
6 Εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης, αποκέντρωση και εξατομίκευση των δράσεων της κοινωνικής πολιτικής στο χώρο της Πρόνοιας.
7 Συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής με προγράμματα, όπως η Βοήθεια στο Σπίτι, Ολοήμερα σχολεία, Βρεφονηπιακοί σταθμοί.
8 Χρήση των νέων τεχνολογιών και εξασφάλιση της πρόσβασης σε αυτές από όλους για την αποφυγή ψηφιακού αποκλεισμού.
Ολα αυτά τα μέτρα είναι χρήσιμα κι αποδοτικά σε ομαλές κοινωνικές συνθήκες, όχι όμως στις έκρυθμες και χαοτικές συνθήκες, όπου το 40% του πληθυσμού είναι κοινωνικά αποκλεισμένο. Σε συνθήκες ακραίας κρίσης όπως αυτή που διανύουμε τέτοια μέτρα είναι σαν να αντιμετωπίζεις μία πυρηνική απειλή με συμβατικά όπλα. Ούτε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ούτε η αύξηση του κατώτατου μισθού μπορούν να βάλουν πάτο στην κοινωνική κατολίσθηση εάν δεν υπάρξουν παράλληλα πολιτικές απασχόλησης για την απορρόφηση της μαζικής ανεργίας που έχει αναδειχθεί στη βασική συνιστώσα του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα. Ολοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα κοινωνικής προστασίας, να διεκδικούν ισότιμα τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και να ζουν μία ποιοτικά αναβαθμισμένη ζωή. Αλλά προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι να υπάρχει ο βασικός συνδετικός κρίκος του ατόμου με την κοινωνία. Κι αυτός δεν είναι άλλος από την εργασία...
Η εκτίναξη της ανεργίας
Το πρόβλημα είναι πως με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης το 2008 στη βαθμιαία συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας των προηγούμενων δύο δεκαετιών, που άφηνε απροστάτευτες πολλές ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, ήλθε να προστεθεί η μαζική άνοδος της ανεργίας και της φτώχειας κι ο μακροχρόνιος χαρακτήρας τους που ενέταξε στις ευπαθείς κι αποκλεισμένες κοινωνικά ομάδες ένα πολύ μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της χώρας.
Οι ψυχολογικές συνέπειες και το διαταραγμένο συναίσθημα είναι καταστάσεις συνηθισμένες μεν σε ευπαθείς ομάδες, ποτέ όμως δεν έλαβαν διαστάσεις όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα. Κυρίαρχο συναίσθημα των ευπαθών ομάδων είναι το διαρκές συσσωρευμένο άγχος, συνέπεια της αβεβαιότητας του «τι να κάνω και ποιο δρόμο ν' ακολουθήσω». Η καθήλωση σ' αυτό το στάδιο της ανασφάλειας γίνεται αιτία θυμού, οργής, επιθετικότητας και κατάθλιψης που στρέφεται πρωτίστως στο άμεσο περιβάλλον διαβίωσης των κοινωνικά αποκλεισμένων (βλ. όξυνση κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας, αύξηση εγκληματικότητας κι αυτοκτονιών). Ενδεικτικό άλλωστε είναι το στοιχείο που ανέδειξε έρευνα του ΕΠΙΨΥ με επιστημονικό υπεύθυνο τον Κ. Στεφανή, ότι τα άτομα που έχουν υψηλή οικονομική δυσχέρεια εμφανίζουν μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο σε ποσοστό τριπλάσιο (20,9%) συγκριτικά με αυτούς που έχουν λιγότερα οικονομικά προβλήματα (6,2%) κι αναζητούν χωρίς αποτέλεσμα υπηρεσίες υποστήριξης.
Ματαίωση, ενοχή και ντροπή
Τα αισθήματα της ματαίωσης, της ενοχής και της ντροπής είναι τα πιο συνηθισμένα στα θύματα του κοινωνικού αποκλεισμού. Μπροστά τους ορθώνεται η αδυναμία να κάνουν όνειρα, να έχουν προσδοκίες και να νοηματοδοτούν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Τα αισθήματα αυτά φθάνουν πολλές φορές μέχρι την απελπισία και την απόγνωση. Μπροστά στα πραγματικά κι αξεπέραστα αδιέξοδα μειώνεται η αυτοεκτίμησή τους, ενώ η κοινωνική τους ταυτότητα καθίσταται εύθραυστη. Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι το στοιχείο που προκύπτει από την προαναφερθείσα πανεπιστημιακή έρευνα, σύμφωνα με την οποία το 21,2% των ανθρώπων που βρίσκονται σε υψηλή οικονομική δυσχέρεια έχουν σκέψεις αυτοκτονίας. Ποσοστό σχεδόν τριπλάσιο σε σχέση μ' εκείνο των ατόμων με χαμηλή οικονομική δυσχέρεια που κάνουν ανάλογες σκέψεις (7,4%).
Την τελευταία δεκαετία οι κοινωνικές και ψυχολογικές μελέτες όπως και οι νομοθετικές παρεμβάσεις επιδίωξαν να εξαλείψουν τις αιτίες και τα αποτελέσματα του κοινωνικού αποκλεισμού δημιουργώντας τις προϋποθέσεις άσκησης επιτυχούς κοινωνικής πολιτικής, όπως είναι οι διαρθρωτικές αλλαγές, η διαμόρφωση κοινωνικού δικτύου ψυχοκοινωνικής στήριξης και κοινωνικής ένταξης, η σύμπραξη κρατικών, μη κρατικών, τοπικών, εθελοντικών φορέων με στόχο να διευρύνουν την προσβασιμότητα και την ενίσχυση της κοινωνικής ενσωμάτωσης.
http://www.enet.gr/
ΠΡΕΖΑ TV
6-4-2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου