Ο άνθρωπος που συνελήφθη στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» με το διαβατήριο ανά χείρας τα ξημερώματα της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς δεν είναι τυχαίος.
Ο Νίκος Μανιαδάκης είναι πρόσωπο-κλειδί. Εμπλέκεται στο σκάνδαλο Novartis, ενώ για πολλά χρόνια μπαινοέβγαινε στα υπουργικά γραφεία. Το όνομά του φιγουράρει ανάμεσα σε αυτά των Φρουζή, Στουρνάρα και της συζύγου του Λίνας Νικολοπούλου, στα έγγραφα που έστειλε το FBI στην εισαγγελέα κατά της Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη και έφερε στο φως της δημοσιότητας το Documento.
Ως άτυπος σύμβουλος, ο Ν. Μανιαδάκης βρισκόταν στο πλευρό των υπουργών Υγείας στις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Διαπραγματευόταν επίσημα με την τρόικα εκπροσωπώντας το ελληνικό υπουργείο ως τεχνοκράτης. Αν και δεν υπάρχει σε έγγραφο επίσημος διορισμός του Ν. Μανιαδάκη ως συμβούλου, ο ρόλος-κλειδί που διαδραμάτιζε στο υπουργείο δεν αμφισβητείται από κανέναν. Ο ίδιος στη συνέντευξή του στην τηλεόραση του Σκάι αρνήθηκε τη συμμετοχή στην πολιτική τιμολόγησης φαρμάκου. Τον διαψεύδει όμως έγγραφο που έχει στη διάθεσή του το Documento. Πρόκειται για το υπηρεσιακό σημείωμα ομάδας εργασίας του ΕΟΦ προς τον τότε πρόεδρό του οργανισμού Ι. Τούντα, με ημερομηνία 24.9.2012. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι η ομάδα συναντήθηκε με τον Ν. Μανιαδάκη, ο οποίος τους ζήτησε να βρουν και να συμπληρώσουν τις «τρεις χαμηλότερες τιμές φαρμάκων των χωρών της ΕΕ».
Την ίδια στιγμή που εμφανιζόταν ως τεχνοκράτης στον χώρο της υγείας, έχοντας μάλιστα στενές επαφές με την εκάστοτε ηγεσία των υπουργείων, κινούταν και στον ιδιωτικό τομέα. Δυο εταιρείες συμφερόντων του εμφανίζονται να αναλαμβάνουν –επί πληρωμή– διάφορα projects στον χώρο της υγείας αλλά και ειδικότερα σε αυτόν του φαρμάκου. Τα έργα προέρχονταν –άρα και πληρώνονταν – από φαρμακευτικές εταιρείες, από κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά και από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, στην οποία ο ίδιος ήταν αναπληρωτής κοσμήτορας. Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα. Πώς γίνεται εταιρείες συμφερόντων ενός υψηλόβαθμου κρατικού υπαλλήλου να παίρνουν δουλειές από το ίδιο κρατικό ίδρυμα (ΕΣΔΥ) στο οποίο εκείνος εργάζεται; Γίνεται κάποιος που συμμετέχει στη διαμόρφωση της πολιτικής του ελληνικού κράτους με «απέναντι» πλευρά τις φαρμακοβιομηχανίες να μπορεί ταυτόχρονα να εισπράττει από αυτές;
Στον χώρο της υγείας το όνομα του Νίκου Μανιαδάκη δεν είχε κομματικό χρώμα. Οι κυβερνήσεις έφευγαν, εκείνος όμως συνέχιζε. Με λίγα λόγια, ο νυν κατηγορούμενος στο σκάνδαλο Novartis ήταν «απαραίτητος» για τους υπουργούς. Αυτό επιβεβαιώνεται και με δηλώσεις του πρώην προέδρου του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΠΥ) Γεράσιμου Βουδούρη τον Ιανουάριο του 2015: «Δεν μπορεί εκείνος ο οποίος πληρώνει, δηλαδή ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας, να μην έχει άποψη για τη φαρμακευτική πολιτική. Αποψη έχει ο σύμβουλος κ. Μανιαδάκης, ο οποίος σχεδίαζε και με τον Λοβέρδο και με τον Σαλμά, σχεδιάζει τώρα και με τον Βορίδη!».
Είτε ως κεντρικό πρόσωπο της επιτροπής διαπραγμάτευσης του υπουργείου Υγείας με την τρόικα είτε ως μέλος επιτροπών για τις αλλαγές στο ΕΣΥ είτε ακόμη και ως «συνεπιβάτης» υπουργών σε πτήσεις προς την Κίνα, τη Λευκωσία ή τις Βρυξέλλες, ο Ν. Μανιαδάκης πάντοτε ήταν για τους υπουργούς ο δικός τους «σοφός».
Στενές επαφές με Λοβέρδο
Αν και ο ίδιος ο Ανδρέας Λοβέρδος το αρνείται, ο Ν. Μανιαδάκης εμφανίζεται να είχε στενές επαφές με το υπουργείο Υγείας επί ηγεσίας του. Παρουσιάστηκε ως σύμβουλός του από προστατευόμενο μάρτυρα της υπόθεσης Novartis, ενώ και ο ίδιος αναφέρει στην επώνυμη απολογία του ενώπιων των εισαγγελέων Διαφθοράς τον ρόλο που διαδραμάτισε στα υπουργεία. Αν και τα πρόσωπα στη διοίκηση του υπουργείου Υγείας άλλαζαν, ο μέχρι πρότινος προστατευόμενος μάρτυρας και νυν κατηγορούμενος στο Novartis-Gate έμενε στη θέση του.
Σύμφωνα με την ένορκη κατάθεση προστατευόμενου μάρτυρα με όνομα «Αικατερίνη Κελέση», στις 8 Νοεμβρίου 2017 ενώπιων των αρμόδιων δικαστικών αρχών καταδεικνύεται ως «σύμβουλος-συνεργάτης του Λοβέρδου, ο κ. Μανιαδάκης, καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ)». Συνεχίζει η μαρτυρία: «Εισέπραττε χρήματα προκειμένου να εξυπηρετεί συμφέροντα της Novartis εν γνώσει του υπουργού».
Σε μεταγενέστερη κατάθεσή του ο/η μάρτυρας διορθώνει τη λανθασμένη χρονολογία που έδωσε για την υπουργία του Ανδ. Λοβέρδου (είχε αναφέρει το 2012-13, ενώ η σωστή είναι από 7.9.2010 έως και 17.5.2012), τοποθετώντας ξανά στο κάδρο τον Μανιαδάκη ως αποδέκτη δωροδοκίας από τις υπηρεσίες που παρείχε στη Novartis. Εκτός της κατάθεσης της Αικ. Κελέση, τόσο ο ίδιος ο Ν. Μανιαδάκης όσο και δημόσια έγγραφα επιβεβαιώνουν τη στενή συνεργασία του με τον Ανδ. Λοβέρδο και το υπουργείο Υγείας.
Στην ένορκη κατάθεσή του στις 25 Ιανουαρίου 2018 ο Ν. Μανιαδάκης είπε στους εισαγγελείς: «Εργάζομαι ως καθηγητής Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών υγείας και αναπληρωτής κοσμήτορας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας […] Οι καθηγητές της ΕΣΔΥ είθισται διαχρονικά να είναι εμπειρογνώμονες του υπουργείου Υγείας. Με αυτή την ιδιότητα από το 2010 και μετά συνεργάστηκα με ηγεσίες και στελέχη του υπουργείου Υγείας στις κάτωθι περιπτώσεις. Το 2010-11 ορίστηκα επί υπουργίας Ανδρέα Λοβέρδου μέλος της 11μελούς, διακομματικής, ανεξάρτητης επιτροπής εμπειρογνώμων, η οποία εκπόνησε και υπέβαλε μελέτη για την αναβάθμιση του συνόλου του Εθνικού Συστήματος Υγείας και Ασφάλισης».
Συνεχίζει: «Τον Οκτώβριο του 2010 ορίστηκα από τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Υγείας, καθηγητή Νικόλαο Πολύζο, πρόεδρος της επιτροπής εμπειρογνώμων για την ανάπτυξη και εφαρμογή του νέου συστήματος αποζημίωσης των νοσοκομείων στην Ελλάδα». Πρόκειται για τα κλειστά ενοποιημένα νοσήλια (ΚΕΝ), που αποτέλεσαν τον νέο τρόπο τιμολόγησης και αποζημίωσης από τα ασφαλιστικά ταμεία των δημόσιων νοσοκομείων και των συμβεβλημένων ιδιωτικών με τον ΕΟΠΥΥ.
Εντύπωση προκαλεί η στάση του Ανδ. Λοβέρδου, ο οποίος όταν δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά οι καυτές καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων που έδειχναν τον Ν. Μανιαδάκη σύμβουλό του, αρχικώς δεν το διέψευσε. Αντιθέτως, το έπραξε στη συζήτηση στη Βουλή και μόλις πρόσφατα σε σχετικό δημοσίευμα του documentonews.gr.
Στην Κύπρο με Σαλμά
Από τον Ιούνιο του 2012 έως και τον Ιούνιο του 2013 ο Μάριος Σαλμάς αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο του αναπληρωτή υπουργού Υγείας στην κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά. Και την περίοδο αυτή ο Ν. Μανιαδάκης κυκλοφορεί στο υπουργείο. «Ο Νίκος Μανιαδάκης είναι το δεξί χέρι του Μάριου Σαλμά» δήλωναν στο περιοδικό Hot Doc τον Σεπτέμβριο του 2012 τότε στελέχη του υπουργείου. Μεταξύ διαπραγματεύσεων με την τρόικα και αρμοδιοτήτων του στην ΕΣΔΥ, ο Ν. Μανιαδάκης συνοδεύει τον Ιούλιο του 2012 τον Μ. Σαλμά στο άτυπο συμβούλιο υπουργών Υγείας στην Κύπρο. Σύμφωνα με την απόφαση της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του υπουργείου Υγείας με θέμα «Ανάληψη και δέσμευση πίστωσης ύψους 827,50 ευρώ από τον Ε.Φ 110 Κ.Α.Ε. 0717», εγκρίνεται η δέσμευση του εν λόγω ποσού για την «καταβολή εξόδων κίνησης του αναπληρωτή υπουργού υγείας, κ. Μάριου Σαλμά και του Καθηγητή ΕΣΔΥ, κ. Μανιαδάκη Νικόλαου, οι οποίοι θα μεταβούν στη Λευκωσία της Κύπρου από 10 έως 11-7-12 προκειμένου να συμμετάσχουν στο Ατυπο Συμβούλιο Υπουργών Υγείας».
Αν και εκείνη την εποχή ο Μ. Σαλμάς αρνήθηκε ότι ο Ν. Μανιαδάκης ήταν άτυπος σύμβουλός του, μαρτυρίες αλλά και πρακτικά των συναντήσεων με την τρόικα έδειχναν τον Ν. Μανιαδάκη να εκπροσωπεί το ελληνικό υπουργείο ως τεχνοκράτης.
Μην ξεχνάμε επίσης ότι ο Ν. Μανιαδάκης, ως προστατευόμενος μάρτυρας με το όνομα «Γιάννης Αναστασίου» ανέφερε πως ο Μ. Σαλμάς στο πλαίσιο των συναντήσεών του σε ξεχωριστό γραφείο με εκπροσώπους των φαρμακευτικών εταιρειών «ελάμβανε παρανόμως χρήματα προκειμένου να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους». Είπε χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων: «Σε μία περίπτωση αμέσως μετά από συνάντηση με εκπροσώπους φαρμακευτικής επιχείρησης την οποία δεν μπορώ να προσδιορίσω είδα ότι στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του υπήρχε μεγάλη δεσμίδα χαρτονομισμάτων των 50€».
Ο Αδωνης και ο «άτυπος»
Η αντίδραση του αντιπροέδρου της ΝΔ στο δημοσίευμα της «Εφημερίδας των Συντακτών» με τίτλο «Φαρμακερά μέιλ στον Αδωνι από καθέδρας» στις 11.2.2017 ήταν άμεση, τονίζοντας ότι ο Ν. Μανιαδάκης ήταν άτυπος σύμβουλός του και δεν είχε καμία ανάμειξη στις τιμολογήσεις. Η εφημερίδα στο συγκεκριμένο δημοσίευμα αποκαλύπτει ένα μέιλ του Ν. Μανιαδάκη με ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 2014 και ώρα 11.20, το οποίο αποστέλλεται προς τον υπουργό Υγείας και έχει θέμα «Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης». Το κείμενο που το συνοδεύει γράφει: «Βασιλεία, αυτήν εδώ να υπογράψει πριν φύγουμε σήμερα, Νίκος».
Νωρίτερα εκείνη τη μέρα, σύμφωνα με την «ΕφΣυν», η Διεύθυνση Φαρμάκων και Φαρμακείων του υπουργείου Υγείας είχε στείλει τόσο στον υπουργό όσο και σε άλλες υπηρεσίες του υπουργείου το τελικό προς υπογραφή σχέδιο που αφορούσε διατάξεις τιμολόγησης φαρμάκων (αριθμ. οικ. 325/5851/Γ.Π./20.1.2014) και μπήκε σε ΦΕΚ την επόμενη μέρα (ΦΕΚ Β’ 88/21.1.2014). Από το γραφείο του υπουργού το μέιλ στάλθηκε στον Ν. Μανιαδάκη, ο οποίος αφού προφανώς το μελέτησε, στη συνέχεια, απαντώντας, προέτρεψε την υπάλληλο να το δώσει στον υπουργό να το υπογράψει και μάλιστα προτού φύγουν.
Η παρουσία Μανιαδάκη στο πλευρό του Αδωνη δεν τελειώνει εκεί. Την 1η Αυγούστου 2013 ο Ν. Μανιαδάκης συμμετέχει από την πλευρά του υπουργείου Υγείας στην τεχνική επιτροπή φαρμάκων, έργο της οποίας είναι η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πρότασης για τα θέματα του φαρμάκου ενόψει της διαπραγμάτευσης με την τρόικα τον Σεπτέμβριου του 2014.
Εναν χρόνο μετά ο τότε υπουργός Υγείας θα βρεθεί στις Βρυξέλλες. Σκοπός του ταξιδιού ήταν η εκφώνηση ομιλίας για τις προτεραιότητες της προεδρίας στις 22/1 στο πλαίσιο των εργασιών της επιτροπής του ΕΚ για το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την ασφάλεια τροφίμων καθώς και για τη συμμετοχή του υπουργού ως βασικού ομιλητή στις εργασίες του συνεδρίου Equity Action. Στο πλευρό του η γραμματέας του υπουργού, ο φρουρός του και μια πενταμελής ομάδα, στην οποία συμμετείχε και ο Ν. Μανιαδάκης.
Ταξίδια με τον Βορίδη
Στην αναζήτηση των ΦΕΚ δεν υπάρχει καμία ανάρτηση στην οποία να εμφανίζεται ο Ν. Μανιαδάκης ως σύμβουλος του υπουργού Υγείας Μάκη Βορίδη, ωστόσο βρίσκεται δίπλα στον υπουργό Βορίδη με την ιδιότητα του καθηγητή της ΕΣΔΥ. Στις 25.10.2014 ταξιδεύει με τον Βορίδη στη Ρώμη με σκοπό την υπουργική συμμετοχή στη διάσκεψη «Υγεία στη Μεσόγειο».
Εναν μήνα μετά ο Μ. Βορίδης απογειώνεται πάλι, αυτήν τη φορά με προορισμό την Κίνα, στο πλαίσιο διήμερων συνομιλιών τεχνικών συναντήσεων για τη διοργάνωση παγκόσμιας συνόδου για την οικογένεια. Μαζί του ο γενικός γραμματέας του υπουργείου, ο αναπληρωτής κοσμήτορας της ΕΣΔΥ Ν. Μανιαδάκης και ο υποδιοικητής της 1ης Υγειονομικής Περιφέρειας Αττικής.
Στις 9.11.2014 ο Ν. Μανιαδάκης ταξιδεύει στις Βρυξέλλες ως εκπρόσωπος στην ομάδα εμπειρογνωμόνων για την Αξιολόγηση της Αποδοτικότητας των Συστημάτων Υγείας (HSPA). Την έγκριση δίνει ο Μ. Βορίδης.
Οι εταιρείες
Δύο εταιρείες εμφανίζονται ως συμφερόντων του Ν. Μανιαδάκη, όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία τους, τα οποία είναι καταχωρημένα στο ΓΕΜΗ. Πρόκειται για τις εταιρείες Χριστίνα Φαρμάκη και ΣΙΑ ΕΕ και Evroston, οι οποίες εμφανίζονται να λαμβάνουν ποσά από διάφορα πρότζεκτ που έχουν να κάνουν με τον χώρο του φαρμάκου, κάτι που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τον Ν. Μανιαδάκη.
Η πρώτη εταιρεία, όπως είχε αποκαλύψει το Hot Doc στις 6 Σεπτεμβρίου 2012, ανήκει στον Ν. Μανιαδάκη και στη σύζυγό του και γνωστή τραγουδίστρια Χριστίνα Φαρμάκη. Η εταιρεία φέρεται, σύμφωνα με όσα είχε αποκαλύψει το Hot Doc, να λειτουργεί από το 2007. Ως μέτοχος εμφανιζόταν η Χρυσάνθη Φαρμάκη (το πραγματικό όνομα της συζύγου του Ν. Μανιαδάκη), η οποία κατείχε το 10% των μετοχών. Το υπόλοιπο 90% ανήκε στον Ν. Μανιαδάκη. Η εταιρεία φέρεται να είχε συνάψει αρκετές συμφωνίες με φαρμακοβιομηχανίες που αφορούσαν εκπόνηση μελετών.
Μέσω της εταιρείας ο Ν. Μανιαδάκης φέρεται να έχει εισπράξει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ από τις φαρμακοβιομηχανίες, είτε με το να υπογράφει συμβάσεις έργων είτε με το να παρέχει υπηρεσίες επί πληρωμή. Σε αυτή την περίπτωση ωστόσο τίθενται δύο ερωτήματα.
Το πρώτο έχει να κάνει με θέματα σύγκρουσης συμφερόντων αφού, αν και σύμβουλος υπουργών Υγείας και πρόσωπο το οποίο συμμετείχε ενεργά σε όργανα που διαμόρφωναν την πολιτική του φαρμάκου, εμφανίζεται να έχει εισοδήματα που προέρχονται από τις φαρμακοβιομηχανίες, τις επιχειρήσεις δηλαδή τα έσοδα και τα κέρδη των οποίων επηρεάζονταν άμεσα από την πολιτική που διαμόρφωναν οι υπουργοί και τα όργανα στα οποία συμμετείχε ο Ν. Μανιαδάκης, όπως για παράδειγμα η «επιτροπή σοφών» που είχε συσταθεί και η οποία είχε υποβάλει προτάσεις για την πολιτική του φαρμάκου.
Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει με το κατά πόσο το έργο το οποίο αναφέρεται στις επίμαχες συμβάσεις είναι πραγματικό. Οχι δηλαδή εάν είναι νόμιμο και φορολογημένο αλλά αν όντως πραγματοποιήθηκε, καθώς οι προστατευόμενοι μάρτυρες στις ΗΠΑ τον έχουν υποδείξει ως το πρόσωπο το οποίο λάμβανε χρήματα για λογαριασμό πολιτικών προσώπων. Σε αυτή την περίπτωση οι εισαγγελικές αρχές θα πρέπει να ξεσκονίσουν τις συμβάσεις των εταιρειών του και το πού κατέληξαν τελικά τα χρήματα τα οποία εισέπραξε.
Evroston, ΕΣΔΥ και project
Η δεύτερη εταιρεία, η Evroston, καταχωρήθηκε στο ΓΕΜΗ το 2015. Αρχικά ως μέτοχοι εμφανίζονται η Γεωργία Κουρλαμπά και ένα ακόμη πρόσωπο. Στις 31 Αυγούστου 2016 η μετοχική σύνθεση άλλαξε. Ο Ν. Μανιαδάκης απέκτησε το 60% των μετοχών αντί 18.000 ευρώ. Το υπόλοιπο 40% παρέμεινε στη Γ. Κουρλαμπά, η οποία, από ό,τι φαίνεται, γνωρίζεται με τον Ν. Μανιαδάκη. Αλλωστε δίδασκε στην ΕΣΔΥ στον τομέα των οικονομικών όπως και ο Ν. Μανιαδάκης. Μάλιστα στο διαδίκτυο εμφανίζονται να συνυπογράφουν άρθρα σε σάιτ ιατρικού σκοπού αναφορικά με ζητήματα που έχουν να κάνουν με τον χώρο της υγείας. Σκοπός της Evroston είναι, μεταξύ άλλων, όπως αναφέρεται στο καταστατικό της, η «παροχή επιχειρηματικών, επενδυτικών, οικονομικών και γενικά κάθε φύσεως συμβουλών και μελετητικών και λοιπών υπηρεσιών σε φυσικά και νομικά πρόσωπα και επιχειρήσεις ειδικότερα στους τομείς της παροχής υπηρεσιών και της παραγωγής προώθησης φαρμακευτικών, ιατρικών και λοιπών συναφών τεχνολογιών και αναλώσιμων».
Εάν ανατρέξει κανείς στη Διαύγεια, θα διαπιστώσει ότι η συγκεκριμένη εταιρεία έχει συνάψει ουκ ολίγες συμβάσεις έργου με ελληνικά πανεπιστήμια, οι οποίες χρηματοδοτούνται μέσω του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ) και έχουν να κάνουν με την υγεία. Τέτοιες συμβάσεις, για παράδειγμα, η συγκεκριμένη εταιρεία έχει συνάψει με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η εν λόγω εταιρεία του Ν. Μανιαδάκη εμφανίζεται να υπογράφει σύμβαση και με την ΕΣΔΥ. Τη σχολή δηλαδή στην οποία ο ίδιος είναι αναπληρωτής κοσμήτορας και διδάσκει, όπως και η συνέταιρός του Γ. Κουρλαμπά. Πρόκειται για καθαρή σύγκρουση συμφερόντων η οποία, αν και νόμιμη, δεν είναι και ηθική. Πιο αναλυτικά, όπως προκύπτει από έγγραφο το οποίο έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια, στις 21 Οκτωβρίου 2015 η Επιτροπή Ερευνών της ΕΣΔΥ προχώρησε στη σύναψη σύμβασης έργου με την Evroston αξίας 5.041 ευρώ. Το έργο σχετιζόταν με στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων που αφορούσε τη «διοργάνωση εκπαιδευτικού σεμιναρίου». Από την Evroston ο Ν. Μανιαδάκης εμφανίζεται να αποχωρεί στις 2 Νοεμβρίου 2018 (δηλαδή μόλις λίγες εβδομάδες πριν από τη σύλληψή του), όταν μεταβίβασε το 59% των μετοχών του στη Γ. Καρλαμπά.
Βασίλης Ανδριανόπουλος, Αντιγόνη Μιχοπούλου, Νίκος Σπυρόπουλος, Βαγγέλης Τριάντης
https://www.documentonews.gr/article/novartis-gate-nikos-maniadakhs-o-diaxronikos-sofos-ypoyrgwn-kai-kosmhtoras-mpiznesman
Ο Νίκος Μανιαδάκης είναι πρόσωπο-κλειδί. Εμπλέκεται στο σκάνδαλο Novartis, ενώ για πολλά χρόνια μπαινοέβγαινε στα υπουργικά γραφεία. Το όνομά του φιγουράρει ανάμεσα σε αυτά των Φρουζή, Στουρνάρα και της συζύγου του Λίνας Νικολοπούλου, στα έγγραφα που έστειλε το FBI στην εισαγγελέα κατά της Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη και έφερε στο φως της δημοσιότητας το Documento.
Ως άτυπος σύμβουλος, ο Ν. Μανιαδάκης βρισκόταν στο πλευρό των υπουργών Υγείας στις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Διαπραγματευόταν επίσημα με την τρόικα εκπροσωπώντας το ελληνικό υπουργείο ως τεχνοκράτης. Αν και δεν υπάρχει σε έγγραφο επίσημος διορισμός του Ν. Μανιαδάκη ως συμβούλου, ο ρόλος-κλειδί που διαδραμάτιζε στο υπουργείο δεν αμφισβητείται από κανέναν. Ο ίδιος στη συνέντευξή του στην τηλεόραση του Σκάι αρνήθηκε τη συμμετοχή στην πολιτική τιμολόγησης φαρμάκου. Τον διαψεύδει όμως έγγραφο που έχει στη διάθεσή του το Documento. Πρόκειται για το υπηρεσιακό σημείωμα ομάδας εργασίας του ΕΟΦ προς τον τότε πρόεδρό του οργανισμού Ι. Τούντα, με ημερομηνία 24.9.2012. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι η ομάδα συναντήθηκε με τον Ν. Μανιαδάκη, ο οποίος τους ζήτησε να βρουν και να συμπληρώσουν τις «τρεις χαμηλότερες τιμές φαρμάκων των χωρών της ΕΕ».
Την ίδια στιγμή που εμφανιζόταν ως τεχνοκράτης στον χώρο της υγείας, έχοντας μάλιστα στενές επαφές με την εκάστοτε ηγεσία των υπουργείων, κινούταν και στον ιδιωτικό τομέα. Δυο εταιρείες συμφερόντων του εμφανίζονται να αναλαμβάνουν –επί πληρωμή– διάφορα projects στον χώρο της υγείας αλλά και ειδικότερα σε αυτόν του φαρμάκου. Τα έργα προέρχονταν –άρα και πληρώνονταν – από φαρμακευτικές εταιρείες, από κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά και από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, στην οποία ο ίδιος ήταν αναπληρωτής κοσμήτορας. Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα. Πώς γίνεται εταιρείες συμφερόντων ενός υψηλόβαθμου κρατικού υπαλλήλου να παίρνουν δουλειές από το ίδιο κρατικό ίδρυμα (ΕΣΔΥ) στο οποίο εκείνος εργάζεται; Γίνεται κάποιος που συμμετέχει στη διαμόρφωση της πολιτικής του ελληνικού κράτους με «απέναντι» πλευρά τις φαρμακοβιομηχανίες να μπορεί ταυτόχρονα να εισπράττει από αυτές;
Στον χώρο της υγείας το όνομα του Νίκου Μανιαδάκη δεν είχε κομματικό χρώμα. Οι κυβερνήσεις έφευγαν, εκείνος όμως συνέχιζε. Με λίγα λόγια, ο νυν κατηγορούμενος στο σκάνδαλο Novartis ήταν «απαραίτητος» για τους υπουργούς. Αυτό επιβεβαιώνεται και με δηλώσεις του πρώην προέδρου του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΠΥ) Γεράσιμου Βουδούρη τον Ιανουάριο του 2015: «Δεν μπορεί εκείνος ο οποίος πληρώνει, δηλαδή ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας, να μην έχει άποψη για τη φαρμακευτική πολιτική. Αποψη έχει ο σύμβουλος κ. Μανιαδάκης, ο οποίος σχεδίαζε και με τον Λοβέρδο και με τον Σαλμά, σχεδιάζει τώρα και με τον Βορίδη!».
Είτε ως κεντρικό πρόσωπο της επιτροπής διαπραγμάτευσης του υπουργείου Υγείας με την τρόικα είτε ως μέλος επιτροπών για τις αλλαγές στο ΕΣΥ είτε ακόμη και ως «συνεπιβάτης» υπουργών σε πτήσεις προς την Κίνα, τη Λευκωσία ή τις Βρυξέλλες, ο Ν. Μανιαδάκης πάντοτε ήταν για τους υπουργούς ο δικός τους «σοφός».
Στενές επαφές με Λοβέρδο
Αν και ο ίδιος ο Ανδρέας Λοβέρδος το αρνείται, ο Ν. Μανιαδάκης εμφανίζεται να είχε στενές επαφές με το υπουργείο Υγείας επί ηγεσίας του. Παρουσιάστηκε ως σύμβουλός του από προστατευόμενο μάρτυρα της υπόθεσης Novartis, ενώ και ο ίδιος αναφέρει στην επώνυμη απολογία του ενώπιων των εισαγγελέων Διαφθοράς τον ρόλο που διαδραμάτισε στα υπουργεία. Αν και τα πρόσωπα στη διοίκηση του υπουργείου Υγείας άλλαζαν, ο μέχρι πρότινος προστατευόμενος μάρτυρας και νυν κατηγορούμενος στο Novartis-Gate έμενε στη θέση του.
Σύμφωνα με την ένορκη κατάθεση προστατευόμενου μάρτυρα με όνομα «Αικατερίνη Κελέση», στις 8 Νοεμβρίου 2017 ενώπιων των αρμόδιων δικαστικών αρχών καταδεικνύεται ως «σύμβουλος-συνεργάτης του Λοβέρδου, ο κ. Μανιαδάκης, καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ)». Συνεχίζει η μαρτυρία: «Εισέπραττε χρήματα προκειμένου να εξυπηρετεί συμφέροντα της Novartis εν γνώσει του υπουργού».
Σε μεταγενέστερη κατάθεσή του ο/η μάρτυρας διορθώνει τη λανθασμένη χρονολογία που έδωσε για την υπουργία του Ανδ. Λοβέρδου (είχε αναφέρει το 2012-13, ενώ η σωστή είναι από 7.9.2010 έως και 17.5.2012), τοποθετώντας ξανά στο κάδρο τον Μανιαδάκη ως αποδέκτη δωροδοκίας από τις υπηρεσίες που παρείχε στη Novartis. Εκτός της κατάθεσης της Αικ. Κελέση, τόσο ο ίδιος ο Ν. Μανιαδάκης όσο και δημόσια έγγραφα επιβεβαιώνουν τη στενή συνεργασία του με τον Ανδ. Λοβέρδο και το υπουργείο Υγείας.
Στην ένορκη κατάθεσή του στις 25 Ιανουαρίου 2018 ο Ν. Μανιαδάκης είπε στους εισαγγελείς: «Εργάζομαι ως καθηγητής Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών υγείας και αναπληρωτής κοσμήτορας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας […] Οι καθηγητές της ΕΣΔΥ είθισται διαχρονικά να είναι εμπειρογνώμονες του υπουργείου Υγείας. Με αυτή την ιδιότητα από το 2010 και μετά συνεργάστηκα με ηγεσίες και στελέχη του υπουργείου Υγείας στις κάτωθι περιπτώσεις. Το 2010-11 ορίστηκα επί υπουργίας Ανδρέα Λοβέρδου μέλος της 11μελούς, διακομματικής, ανεξάρτητης επιτροπής εμπειρογνώμων, η οποία εκπόνησε και υπέβαλε μελέτη για την αναβάθμιση του συνόλου του Εθνικού Συστήματος Υγείας και Ασφάλισης».
Συνεχίζει: «Τον Οκτώβριο του 2010 ορίστηκα από τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Υγείας, καθηγητή Νικόλαο Πολύζο, πρόεδρος της επιτροπής εμπειρογνώμων για την ανάπτυξη και εφαρμογή του νέου συστήματος αποζημίωσης των νοσοκομείων στην Ελλάδα». Πρόκειται για τα κλειστά ενοποιημένα νοσήλια (ΚΕΝ), που αποτέλεσαν τον νέο τρόπο τιμολόγησης και αποζημίωσης από τα ασφαλιστικά ταμεία των δημόσιων νοσοκομείων και των συμβεβλημένων ιδιωτικών με τον ΕΟΠΥΥ.
Εντύπωση προκαλεί η στάση του Ανδ. Λοβέρδου, ο οποίος όταν δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά οι καυτές καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων που έδειχναν τον Ν. Μανιαδάκη σύμβουλό του, αρχικώς δεν το διέψευσε. Αντιθέτως, το έπραξε στη συζήτηση στη Βουλή και μόλις πρόσφατα σε σχετικό δημοσίευμα του documentonews.gr.
Στην Κύπρο με Σαλμά
Από τον Ιούνιο του 2012 έως και τον Ιούνιο του 2013 ο Μάριος Σαλμάς αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο του αναπληρωτή υπουργού Υγείας στην κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά. Και την περίοδο αυτή ο Ν. Μανιαδάκης κυκλοφορεί στο υπουργείο. «Ο Νίκος Μανιαδάκης είναι το δεξί χέρι του Μάριου Σαλμά» δήλωναν στο περιοδικό Hot Doc τον Σεπτέμβριο του 2012 τότε στελέχη του υπουργείου. Μεταξύ διαπραγματεύσεων με την τρόικα και αρμοδιοτήτων του στην ΕΣΔΥ, ο Ν. Μανιαδάκης συνοδεύει τον Ιούλιο του 2012 τον Μ. Σαλμά στο άτυπο συμβούλιο υπουργών Υγείας στην Κύπρο. Σύμφωνα με την απόφαση της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του υπουργείου Υγείας με θέμα «Ανάληψη και δέσμευση πίστωσης ύψους 827,50 ευρώ από τον Ε.Φ 110 Κ.Α.Ε. 0717», εγκρίνεται η δέσμευση του εν λόγω ποσού για την «καταβολή εξόδων κίνησης του αναπληρωτή υπουργού υγείας, κ. Μάριου Σαλμά και του Καθηγητή ΕΣΔΥ, κ. Μανιαδάκη Νικόλαου, οι οποίοι θα μεταβούν στη Λευκωσία της Κύπρου από 10 έως 11-7-12 προκειμένου να συμμετάσχουν στο Ατυπο Συμβούλιο Υπουργών Υγείας».
Αν και εκείνη την εποχή ο Μ. Σαλμάς αρνήθηκε ότι ο Ν. Μανιαδάκης ήταν άτυπος σύμβουλός του, μαρτυρίες αλλά και πρακτικά των συναντήσεων με την τρόικα έδειχναν τον Ν. Μανιαδάκη να εκπροσωπεί το ελληνικό υπουργείο ως τεχνοκράτης.
Μην ξεχνάμε επίσης ότι ο Ν. Μανιαδάκης, ως προστατευόμενος μάρτυρας με το όνομα «Γιάννης Αναστασίου» ανέφερε πως ο Μ. Σαλμάς στο πλαίσιο των συναντήσεών του σε ξεχωριστό γραφείο με εκπροσώπους των φαρμακευτικών εταιρειών «ελάμβανε παρανόμως χρήματα προκειμένου να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους». Είπε χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων: «Σε μία περίπτωση αμέσως μετά από συνάντηση με εκπροσώπους φαρμακευτικής επιχείρησης την οποία δεν μπορώ να προσδιορίσω είδα ότι στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του υπήρχε μεγάλη δεσμίδα χαρτονομισμάτων των 50€».
Ο Αδωνης και ο «άτυπος»
Η αντίδραση του αντιπροέδρου της ΝΔ στο δημοσίευμα της «Εφημερίδας των Συντακτών» με τίτλο «Φαρμακερά μέιλ στον Αδωνι από καθέδρας» στις 11.2.2017 ήταν άμεση, τονίζοντας ότι ο Ν. Μανιαδάκης ήταν άτυπος σύμβουλός του και δεν είχε καμία ανάμειξη στις τιμολογήσεις. Η εφημερίδα στο συγκεκριμένο δημοσίευμα αποκαλύπτει ένα μέιλ του Ν. Μανιαδάκη με ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 2014 και ώρα 11.20, το οποίο αποστέλλεται προς τον υπουργό Υγείας και έχει θέμα «Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης». Το κείμενο που το συνοδεύει γράφει: «Βασιλεία, αυτήν εδώ να υπογράψει πριν φύγουμε σήμερα, Νίκος».
Νωρίτερα εκείνη τη μέρα, σύμφωνα με την «ΕφΣυν», η Διεύθυνση Φαρμάκων και Φαρμακείων του υπουργείου Υγείας είχε στείλει τόσο στον υπουργό όσο και σε άλλες υπηρεσίες του υπουργείου το τελικό προς υπογραφή σχέδιο που αφορούσε διατάξεις τιμολόγησης φαρμάκων (αριθμ. οικ. 325/5851/Γ.Π./20.1.2014) και μπήκε σε ΦΕΚ την επόμενη μέρα (ΦΕΚ Β’ 88/21.1.2014). Από το γραφείο του υπουργού το μέιλ στάλθηκε στον Ν. Μανιαδάκη, ο οποίος αφού προφανώς το μελέτησε, στη συνέχεια, απαντώντας, προέτρεψε την υπάλληλο να το δώσει στον υπουργό να το υπογράψει και μάλιστα προτού φύγουν.
Η παρουσία Μανιαδάκη στο πλευρό του Αδωνη δεν τελειώνει εκεί. Την 1η Αυγούστου 2013 ο Ν. Μανιαδάκης συμμετέχει από την πλευρά του υπουργείου Υγείας στην τεχνική επιτροπή φαρμάκων, έργο της οποίας είναι η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πρότασης για τα θέματα του φαρμάκου ενόψει της διαπραγμάτευσης με την τρόικα τον Σεπτέμβριου του 2014.
Εναν χρόνο μετά ο τότε υπουργός Υγείας θα βρεθεί στις Βρυξέλλες. Σκοπός του ταξιδιού ήταν η εκφώνηση ομιλίας για τις προτεραιότητες της προεδρίας στις 22/1 στο πλαίσιο των εργασιών της επιτροπής του ΕΚ για το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την ασφάλεια τροφίμων καθώς και για τη συμμετοχή του υπουργού ως βασικού ομιλητή στις εργασίες του συνεδρίου Equity Action. Στο πλευρό του η γραμματέας του υπουργού, ο φρουρός του και μια πενταμελής ομάδα, στην οποία συμμετείχε και ο Ν. Μανιαδάκης.
Ταξίδια με τον Βορίδη
Στην αναζήτηση των ΦΕΚ δεν υπάρχει καμία ανάρτηση στην οποία να εμφανίζεται ο Ν. Μανιαδάκης ως σύμβουλος του υπουργού Υγείας Μάκη Βορίδη, ωστόσο βρίσκεται δίπλα στον υπουργό Βορίδη με την ιδιότητα του καθηγητή της ΕΣΔΥ. Στις 25.10.2014 ταξιδεύει με τον Βορίδη στη Ρώμη με σκοπό την υπουργική συμμετοχή στη διάσκεψη «Υγεία στη Μεσόγειο».
Εναν μήνα μετά ο Μ. Βορίδης απογειώνεται πάλι, αυτήν τη φορά με προορισμό την Κίνα, στο πλαίσιο διήμερων συνομιλιών τεχνικών συναντήσεων για τη διοργάνωση παγκόσμιας συνόδου για την οικογένεια. Μαζί του ο γενικός γραμματέας του υπουργείου, ο αναπληρωτής κοσμήτορας της ΕΣΔΥ Ν. Μανιαδάκης και ο υποδιοικητής της 1ης Υγειονομικής Περιφέρειας Αττικής.
Στις 9.11.2014 ο Ν. Μανιαδάκης ταξιδεύει στις Βρυξέλλες ως εκπρόσωπος στην ομάδα εμπειρογνωμόνων για την Αξιολόγηση της Αποδοτικότητας των Συστημάτων Υγείας (HSPA). Την έγκριση δίνει ο Μ. Βορίδης.
Οι εταιρείες
Δύο εταιρείες εμφανίζονται ως συμφερόντων του Ν. Μανιαδάκη, όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία τους, τα οποία είναι καταχωρημένα στο ΓΕΜΗ. Πρόκειται για τις εταιρείες Χριστίνα Φαρμάκη και ΣΙΑ ΕΕ και Evroston, οι οποίες εμφανίζονται να λαμβάνουν ποσά από διάφορα πρότζεκτ που έχουν να κάνουν με τον χώρο του φαρμάκου, κάτι που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τον Ν. Μανιαδάκη.
Η πρώτη εταιρεία, όπως είχε αποκαλύψει το Hot Doc στις 6 Σεπτεμβρίου 2012, ανήκει στον Ν. Μανιαδάκη και στη σύζυγό του και γνωστή τραγουδίστρια Χριστίνα Φαρμάκη. Η εταιρεία φέρεται, σύμφωνα με όσα είχε αποκαλύψει το Hot Doc, να λειτουργεί από το 2007. Ως μέτοχος εμφανιζόταν η Χρυσάνθη Φαρμάκη (το πραγματικό όνομα της συζύγου του Ν. Μανιαδάκη), η οποία κατείχε το 10% των μετοχών. Το υπόλοιπο 90% ανήκε στον Ν. Μανιαδάκη. Η εταιρεία φέρεται να είχε συνάψει αρκετές συμφωνίες με φαρμακοβιομηχανίες που αφορούσαν εκπόνηση μελετών.
Μέσω της εταιρείας ο Ν. Μανιαδάκης φέρεται να έχει εισπράξει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ από τις φαρμακοβιομηχανίες, είτε με το να υπογράφει συμβάσεις έργων είτε με το να παρέχει υπηρεσίες επί πληρωμή. Σε αυτή την περίπτωση ωστόσο τίθενται δύο ερωτήματα.
Το πρώτο έχει να κάνει με θέματα σύγκρουσης συμφερόντων αφού, αν και σύμβουλος υπουργών Υγείας και πρόσωπο το οποίο συμμετείχε ενεργά σε όργανα που διαμόρφωναν την πολιτική του φαρμάκου, εμφανίζεται να έχει εισοδήματα που προέρχονται από τις φαρμακοβιομηχανίες, τις επιχειρήσεις δηλαδή τα έσοδα και τα κέρδη των οποίων επηρεάζονταν άμεσα από την πολιτική που διαμόρφωναν οι υπουργοί και τα όργανα στα οποία συμμετείχε ο Ν. Μανιαδάκης, όπως για παράδειγμα η «επιτροπή σοφών» που είχε συσταθεί και η οποία είχε υποβάλει προτάσεις για την πολιτική του φαρμάκου.
Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει με το κατά πόσο το έργο το οποίο αναφέρεται στις επίμαχες συμβάσεις είναι πραγματικό. Οχι δηλαδή εάν είναι νόμιμο και φορολογημένο αλλά αν όντως πραγματοποιήθηκε, καθώς οι προστατευόμενοι μάρτυρες στις ΗΠΑ τον έχουν υποδείξει ως το πρόσωπο το οποίο λάμβανε χρήματα για λογαριασμό πολιτικών προσώπων. Σε αυτή την περίπτωση οι εισαγγελικές αρχές θα πρέπει να ξεσκονίσουν τις συμβάσεις των εταιρειών του και το πού κατέληξαν τελικά τα χρήματα τα οποία εισέπραξε.
Evroston, ΕΣΔΥ και project
Η δεύτερη εταιρεία, η Evroston, καταχωρήθηκε στο ΓΕΜΗ το 2015. Αρχικά ως μέτοχοι εμφανίζονται η Γεωργία Κουρλαμπά και ένα ακόμη πρόσωπο. Στις 31 Αυγούστου 2016 η μετοχική σύνθεση άλλαξε. Ο Ν. Μανιαδάκης απέκτησε το 60% των μετοχών αντί 18.000 ευρώ. Το υπόλοιπο 40% παρέμεινε στη Γ. Κουρλαμπά, η οποία, από ό,τι φαίνεται, γνωρίζεται με τον Ν. Μανιαδάκη. Αλλωστε δίδασκε στην ΕΣΔΥ στον τομέα των οικονομικών όπως και ο Ν. Μανιαδάκης. Μάλιστα στο διαδίκτυο εμφανίζονται να συνυπογράφουν άρθρα σε σάιτ ιατρικού σκοπού αναφορικά με ζητήματα που έχουν να κάνουν με τον χώρο της υγείας. Σκοπός της Evroston είναι, μεταξύ άλλων, όπως αναφέρεται στο καταστατικό της, η «παροχή επιχειρηματικών, επενδυτικών, οικονομικών και γενικά κάθε φύσεως συμβουλών και μελετητικών και λοιπών υπηρεσιών σε φυσικά και νομικά πρόσωπα και επιχειρήσεις ειδικότερα στους τομείς της παροχής υπηρεσιών και της παραγωγής προώθησης φαρμακευτικών, ιατρικών και λοιπών συναφών τεχνολογιών και αναλώσιμων».
Εάν ανατρέξει κανείς στη Διαύγεια, θα διαπιστώσει ότι η συγκεκριμένη εταιρεία έχει συνάψει ουκ ολίγες συμβάσεις έργου με ελληνικά πανεπιστήμια, οι οποίες χρηματοδοτούνται μέσω του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ) και έχουν να κάνουν με την υγεία. Τέτοιες συμβάσεις, για παράδειγμα, η συγκεκριμένη εταιρεία έχει συνάψει με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η εν λόγω εταιρεία του Ν. Μανιαδάκη εμφανίζεται να υπογράφει σύμβαση και με την ΕΣΔΥ. Τη σχολή δηλαδή στην οποία ο ίδιος είναι αναπληρωτής κοσμήτορας και διδάσκει, όπως και η συνέταιρός του Γ. Κουρλαμπά. Πρόκειται για καθαρή σύγκρουση συμφερόντων η οποία, αν και νόμιμη, δεν είναι και ηθική. Πιο αναλυτικά, όπως προκύπτει από έγγραφο το οποίο έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια, στις 21 Οκτωβρίου 2015 η Επιτροπή Ερευνών της ΕΣΔΥ προχώρησε στη σύναψη σύμβασης έργου με την Evroston αξίας 5.041 ευρώ. Το έργο σχετιζόταν με στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων που αφορούσε τη «διοργάνωση εκπαιδευτικού σεμιναρίου». Από την Evroston ο Ν. Μανιαδάκης εμφανίζεται να αποχωρεί στις 2 Νοεμβρίου 2018 (δηλαδή μόλις λίγες εβδομάδες πριν από τη σύλληψή του), όταν μεταβίβασε το 59% των μετοχών του στη Γ. Καρλαμπά.
Βασίλης Ανδριανόπουλος, Αντιγόνη Μιχοπούλου, Νίκος Σπυρόπουλος, Βαγγέλης Τριάντης
https://www.documentonews.gr/article/novartis-gate-nikos-maniadakhs-o-diaxronikos-sofos-ypoyrgwn-kai-kosmhtoras-mpiznesman
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου