Ευπρόσδεκτα τα 21 «βιοκλιματικά» σχολεία που ετοίμασε ή ανακατασκεύασε ο ΟΣΚ και θα υποδεχτούν αύριο τους μαθητές. Αλλά αυτό ελάχιστα αλλάζει τη γενική εικόνα: τα ελληνικά σχολεία, κατά κανόνα, είναι στενόχωρα κουτιά, με ατέλειωτους διαδρόμους, με κάγκελα, με σύρματα, αφόρητα ομοιογενή και συχνά ανθυγιεινά. Η κατασκευή τους φαίνεται να υπαγορεύτηκε μόνο από τις ανάγκες στέγασης του μαθητικού πληθυσμού, χωρίς καμιά δημιουργική συνδιαλλαγή μεταξύ αρχιτεκτόνων και εκπαιδευτικών, χωρίς προβληματισμό για την τόσο ιδιαίτερη λειτουργία που καλούνται να επιτελέσουν. Κι ας υπήρξαν στο παρελθόν λαμπρά παραδείγματα σχολείων που εξαρχής σχεδιάστηκαν για να είναι, ακριβώς, σχολεία. Τσιμεντένιες αυλές, αίθουσες διδασκαλίας με γυψοσανίδες για μεσοτοιχίες, άλλες σε υπόγεια, εκεί που λίγο νωρίτερα ήταν αποθήκες. Κτήρια «κουτιά», προκατασκευασμένα, έτοιμα να στεγάσουν τις αυξημένες σχολικές ανάγκες. Συγκροτήματα-ουδέτεροι όγκοι, με ατελείωτους διαδρόμους, τάξεις ανθυγιεινές, πανομοιότυπες, με προβληματική ή καθόλου θερμομόνωση... Στα παράθυρα σιδεριές, κάγκελα... Σχολεία - φυλακές. Η τυποποίηση συνήθως στα κτήρια και στη διδασκαλία κάνει εύκολο το συνειρμό για χιλιάδες μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς πολλών σχολείων της επικράτειας. Στη συντριπτική τους πλειονότητα τα ελληνικά σχολικά κτήρια -από κείνα των αρχών του 20ού αιώνα με τις επιρροές του γερμανικού νεοκλασικισμού, τα «μοντέρνα» του Μεσοπολέμου, τα νεότερα από μπετόν και μεταλλικά κουφώματα και, φυσικά, όσα φτιάχτηκαν μετά το 1980, με την προβληματική τώρα πλέον θερμομόνωση- ακολουθούν την ίδια παραδοσιακή τυπολογία: διάδρομοι με τάξεις... Η ευταξία, βεβαίως, δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει τη διδασκαλία, όπως θα έλεγε ο αμερικανός καθηγητής και συγγραφέας Τζον Χολτ. Υπέρμαχος της ελεύθερης και κατ' οίκον μάθησης, ο Χολτ υποστήριξε πως το σχολείο με τις στείρες γνώσεις και τις συμβατικές μεθόδους διδασκαλίας, την τάξη και την ιεραρχία, αντί για τη μάθηση οδηγεί στην πνευματική λοβοτομή. Στο βιβλίο του «Το σχολείο φυλακή και η ελεύθερη μάθηση» προτείνει την κατάργηση της υποχρεωτικής φοίτησης και την αντικατάστασή της από την ελεύθερη επιλογή των μαθητών σχετικά με το τι, πού και πότε θέλουν να μάθουν. Το πνεύμα του αμερικανού μεταρρυθμιστή εμπνέει τους υποστηρικτές του «ανοιχτού σχολείου», μιας υπόθεσης που απασχολεί όλο και περισσότερους στην εποχή μας.«Ανοιχτό σχολείο χωρίς τοίχους» είναι το θέμα του φετινού περιπτέρου στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης του αρμόδιου -ώς τον «Καλλικράτη»- φορέα για την όλη διαδικασία της κατασκευής των σχολείων στην Ελλάδα (από την αγορά του οικοπέδου μέχρι την απόδοση των κτηρίων στους δήμους), του Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων.
Στον ΟΣΚ (Α.Ε. από το 1998) επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα νέα «πράσινα» σχολεία, τα σχολικά κτήρια με βιοκλιματικό σχεδιασμό όπως απαιτούν οι προδιαγραφές, σύμφωνα με τις οποίες εδώ και δύο χρόνια εκπονούνται από τον οργανισμό οι μελέτες όλων των σχολικών κτηρίων. Τα απαραίτητα κονδύλια έχουν εξασφαλιστεί από την Ε.Ε., τα πρώτα 21 (καινούργια, παλιά συμβατικά με τις προσθήκες τους και νέα προκατασκευασμένα) σχολεία έχουν ήδη παραδοθεί προς χρήση με την αυριανή έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται 97 σχολεία, άλλα καινούργια, άλλα παλιότερα, με τις απαιτούμενες νέες «βιοκλιματικές» προσθήκες. «Εως πριν από λίγα χρόνια» λέει η διευθύντρια Μελετών Συμβατικών Εργων του ΟΣΚ, αρχιτέκτων μηχανικός Βίκυ Μπενετάτου, «ήμασταν υποχρεωμένοι να κατασκευάζουμε "κουτιά", καθώς υπήρχε μεγάλη ανάγκη για αίθουσες διδασκαλίας. Το κόστος του σχολείου δεν έπρεπε να ξεπερνά κάποιο ποσό και αυτό ήταν μεγάλος περιορισμός για τους αρχιτέκτονες. Ομως, ο περιορισμός αυτός δεν υπάρχει πλέον. Απαίτηση της διοίκησης είναι να φτιάξουμε ποιοτικά σχολεία».
Πόσο «ανοιχτό», όμως, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει το «σχολείο του 21ου αιώνα», που προβάλλει το μότο με το οποίο μας υποδέχεται ο ΟΣΚ στην ιστοσελίδα του; Οι μακέτες δείχνουν κτήρια κατασκευασμένα σύμφωνα με τις προδιαγραφές, φιλικά προς τον μαθητή, μικρής κλίμακας, απλά, λιτά, λειτουργικά, ασφαλή, ποιοτικά, με ηχομόνωση, χωρίς μεγάλους διαδρόμους, αλλά με μεγάλους, ευάερους και ευήλιους χώρους, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, πράσινες στέγες, φυτεμένα δώματα, φωτοβολταϊκά συστήματα, αυτόματο σύστημα ελέγχου παροχής ρεύματος, δεξαμενές για τα νερά της βροχής, όλα με οικολογικά υλικά. Η λειτουργία του νέου «πράσινου» σχολείου δεν διαφέρει σε τίποτα από κείνην ενός συμβατικού, καθώς υπεύθυνο γι' αυτήν είναι το υπουργείο Παιδείας. Κι αυτή, απ' ό,τι φαίνεται, δεν θα είναι η μόνη ομοιότητα με το ενεργοβόρο παρελθόν. «Οι σιδεριές και τα κάγκελα στα παράθυρα μπαίνουν έπειτα από απαίτηση των συλλόγων γονέων ή από τους δήμους που έχουν την ευθύνη της συντήρησης των σχολικών κτηρίων» θα πει η διευθύντρια Μελετών του οργανισμού. «Ως ΟΣΚ τηρούμε όλες τις προδιαγραφές ασφαλείας. Βάζουμε μόνο περίφραξη για την προστασία του κτηρίου και των μαθητών. Η κοινωνία μας έχει προχωρήσει σε πολύ άσχημη κατεύθυνση κι εμείς που έχουμε την εμπειρία θέλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά». Ποιος δεν θα συμφωνούσε; Η προστασία ήταν ανέκαθεν μια αποτελεσματική επωδός σε κάθε κατασταλτικό μέτρο, πόσω μάλλον σε συνθήκες διαρκώς αυξανόμενου φόβου και ανασφάλειας. Αλλά το (ζητούμενο στην εποχή μας) «ανοιχτό σχολείο» έχει τις αναφορές του ήδη στην ελληνική δεκαετία του '30 και στις υπαίθριες αίθουσες που εισήγαγε ο Δημήτρης Πικιώνης στο σχολικό συγκρότημα που ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας δημιούργησε τότε στα Πευκάκια. Ηταν η περίοδος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του Ελ. Βενιζέλου, με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου, και η πρώτη προσπάθεια κατασκευής σχολικών κτηρίων με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Αρχιτέκτονες όπως ο Π. Καραντινός, ο Ν. Μητσάκης, ο Κ. Παναγιωτάκος, ο Δ. Πικιώνης έβαλαν τη σφραγίδα τους, εμπνευσμένοι από τις ιδέες του Le Corbusier και των άλλων πρωτοπόρων του μοντέρνου κινήματος. Σχολεία κατασκευάστηκαν με τις γνωστές δυσκολίες και καθυστερήσεις πάντα, καθώς οι γόνιμες αναζητήσεις των αρχιτεκτόνων, και τότε και στη δεκαετία του '60 που επαναλήφθηκαν, έβρισκαν απέναντί τους την οικονομική στενότητα και την παθογένεια του ελληνικού δημοσίου.
«Τα τελευταία χρόνια η εκπαιδευτική διαδικασία και οι μέθοδοι διδασκαλίας έχουν τελείως αποσυνδεθεί από την αρχιτεκτονική» διαπιστώνει ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τζιρτζιλάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στον Βόλο. «Η σχέση αυτή υπήρξε στα σχολεία με τις πολυγωνικές αίθουσες που έφτιαχναν αρχιτέκτονες όπως ο Φατούρος στη Θεσσαλονίκη ή ο Ζενέτος με το λεγόμενο "Στρογγυλό" του στον Αγιο Δημήτριο. Από τα τέλη της δεκαετίας του '60 αυτή η σχέση είναι νεκρή. Τα σχολικά κτήρια χτίζονται με λογική τυποποίησης, πτώχευσης και απουσίας οποιασδήποτε έρευνας».
Η έρευνα ως βάση της διδασκαλίας ήταν στο κέντρο του επαναστατικού (στη δομή και στη μορφή) σχολείου που δημιούργησε ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Τάκης Ζενέτος στον Αγ. Δημήτριο. Κυκλικό στην όψη, με αίθουσες που θα μπορούσαν να μετασχηματιστούν σε μεγάλες κοινόχρηστες και με έναν τερματικό υπολογιστή στο ισόγειό του, έτσι ώστε να συνδέεται καλωδιακά με τα σπίτια της γειτονιάς και να προσφέρει κατ' οίκον εκπαίδευση, το «Στρογγυλό» εισήγαγε από τότε (το '66, που έγινε ο διαγωνισμός) έννοιες που σήμερα πλέον, στην κοινωνία της πληροφορικής, θεωρούνται κοινός τόπος: ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και κλειστά κυκλώματα αμφίδρομης επικοινωνίας που χαλαρώνουν το μοντέλο της τάξης, καθώς οι μαθητές διαχέονται σε όλο το κτήριο, λειτουργώντας ως ενιαία κοινότητα. Γι' αυτό και το κτήριο είναι κυκλικό με εσωτερικές αυλές. Ο Ζενέτος το σχεδίασε για 240 μαθητές· σήμερα φιλοξενεί πάνω από 1.000. Οι περσίδες που εξασφαλίζουν το κατάλληλο ηλιακό φως και τον εξαερισμό μόλις που διακρίνονται πίσω από τα σιδερένια κάγκελα, τα οποία -στην πορεία του χρόνου- έχουν τοποθετηθεί.
«Με το σχολείο του ο Ζενέτος βάζει το θέμα του μη διαχωρισμού του σχολείου από τη γειτονιά» λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. «Οι κοινωνικές αλλαγές που έχουν συμβεί από τότε εξηγούν το γιατί σήμερα έχουμε σχολεία-φρούρια. Τα σχολεία είναι απομονωμένα από τις περιοχές τους, ενώ θα μπορούσαν να είναι δίαυλος: να έχουν ανοιχτές πύλες στη γειτονιά, το βράδυ να μαζεύεται ο κόσμος, να γίνονται εκδηλώσεις. Σήμερα, εποχή των υπολογιστών και του μετασχηματισμού των δημόσιων χώρων και των τρόπων ζωής, χρειάζεται να επαναφέρουμε (και αυτό είναι μέριμνα του υπουργείου Παιδείας και του ΟΣΚ) το θέμα της διασταύρωσης της αρχιτεκτονικής έρευνας και των τρόπων διδασκαλίας. Δυστυχώς, τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε απαξίωση των ανοιχτών διαγωνισμών και επικράτησε η λογική των αναθέσεων. Το ελληνικό δημόσιο γραφειοκρατικοποιήθηκε και πέρασε την έννοια της πλήξης και της καθίζησης. Η βιοκλιματική καραμέλα που εμφανίζεται παντού ως σωτηρία δεν ξέρω αν παίζει κάποιο ρόλο, αφού δεν έχει καμιά σχέση με την εκπαίδευση. Πρέπει η συζήτηση για το συνδυασμό της αρχιτεκτονικής έρευνας με την εκπαιδευτική διαδικασία να ξανανοίξει. Να επανέλθουν, έστω και για ένα μικρό ποσοστό των σχολείων που κατασκευάζει ο ΟΣΚ, οι διαγωνισμοί. Να δοθεί η ευκαιρία στους αρχιτέκτονες να ψαχτούν και στους εκπαιδευτικούς να ξανανοίξουν την έρευνα. Οι χώροι πρέπει να είναι ελκυστικοί, να εμπνέουν τα παιδιά και οι δάσκαλοι να είμαστε όλοι σε συνεχή αμφισβήτηση, γιατί αυτό προάγει τη γνώση. Σε ένα περιβάλλον γενικευμένης εκπαίδευσης, όπως το σημερινό, η διδασκαλία γίνεται και στο διάδρομο, και στο κυλικείο με το ίντερνετ, και στη συνάντηση, και στη συζήτηση, και στην ανταλλαγή γνώμης - και όχι μόνο στις αίθουσες, όπως τον 19ο αιώνα».
Για τον ΟΣΚ Α.Ε. το μεγαλύτερο πρόβλημα για την κατασκευή νέων σχολικών κτηρίων είναι η έλλειψη χώρων, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές, σήμερα που οι ανάγκες αυξάνονται, καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός και πολλοί, λόγω κρίσης, εγκαταλείπουν τα ιδωτικά για το δημόσιο σχολείο.
«Αν είχαν στη διάθεσή τους τα οικόπεδα του Πικιώνη και του Ζενέτου, θεωρώ πως και οι σημερινοί αρχιτέκτονες θα έφτιαχναν αγγέλους» λέει η διευθύντρια Μελετών. «Είναι πολύ ικανοί, γιατί φτιάχνουν κτήρια κάτω απ' όλη αυτήν την πίεση». Οσο για το στοίχημα «ανοιχτό σχολείο», όλα δείχνουν πως, σχεδόν μισόν αιώνα μετά τη ρηξικέλευθη σύλληψη του Ζενέτου, η υπόθεση για την επίσημη πολιτεία είναι ακόμα στα σπάργανα. «Πρέπει» λέει η κ. Μπενετάτου «να γίνει πολλή δουλειά στο σπίτι και στο σχολείο, ώστε να μπορέσει η κοινωνία να διαχειριστεί αυτό το θέμα. Και αυτή η δουλειά να γίνεται παράλληλα. Χρειάζεται να αλλάξουμε νοοτροπία».
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ (gchord@enet.gr) ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ | ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΔΟΜΕΝΙΚΟΣ (contact@domenikos.com)
ΠΡΕΖΑ TV
12-9-2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου